Ησαΐας

I

(8oς αι. π.Χ.). Βιβλικό πρόσωπο. Ιουδαίος προφήτης που έζησε στην Ιερουσαλήμ, εμπνευστής της θρησκευτικής μεταρρύθμισης που εισήγαγε ο βασιλιάς Εζεκίας. Κλήθηκε στο προφητικό αξίωμα κατά τη διάρκεια οράματος εντός του Ναού και ενώ τα Σεραφείμ έψαλλαν το «Άγιος, Άγιος, Άγιος Κύριος Σαβαώθ». Έγινε ο προφήτης του Αγίου του Ισραήλ, όπως χαρακτήριζε o Η. τον Κύριο ως υπερβατικό και φοβερό αλλά ταυτόχρονα και ως εκείνον που φροντίζει για τους μικρούς και τους ενδεείς. Σε εκείνον μόνο έπρεπε να έχει πίστη ο Ισραήλ, χωρίς να βασίζεται σε ανθρώπινη βοήθεια.

Το λεγόμενο Βιβλίο του Η. αποτελείται από 66 κεφάλαια και διαιρείται σε δύο κύρια μέρη (α’-λθ’ και μ’-ξα’). Το περιεχόμενό τους χαρακτηρίζεται προφητικό, ιστορικό, λειτουργικό, κοινωνικό, ιδεολογικό και εποικοδομητικό. Στο πρώτο μέρος ελέγχεται με πάθος η κοινωνική αδικία, στην οποία την πρώτη θέση κατέχουν οι ασεβείς Ιουδαίοι βασιλείς. Αν αυτοί δεν αλλάξουν τρόπο ζωής και συμπεριφοράς, τα κρίματά τους θα τους πνίξουν και θα αυτοκαταστραφούν. Επίσης, προφητεύεται η αντικατάσταση των άδικων βασιλείων με την πνευματική βασιλεία του Μεσσία, στην οποία η δικαιοσύνη, η ευημερία και η ειρήνη θα αποτελούν κανόνα της ζωής. Στο δεύτερo μέρος προφητεύεται η λύτρωση του ισραηλιτικού λαού από τα δεινά της βαβυλώνιας αιχμαλωσίας. O λαός ελπίζει ότι η σωτηρία των πιστών θα έρθει με τη βοήθεια του δούλου Γιαχβέ, o οποίος μέσα από τα δικά του παθήματα θα σώσει τον κόσμο. O περιούσιος λαός έτσι θα θριαμβεύσει κατά της πολύμορφης αδικίας και θα καταστήσει την Ιερουσαλήμ μόνιμο κέντρο του, όπου όλα τα έθνη θα έρχονται για να πάρουν φως και ελπίδα. Το γεγονός ότι πολλά κεφάλαια από τα βιβλία του Η. ήρθαν στο φως το 1947 από Άραβες Βεδουίνους βοσκούς στον χείμαρρο του Κουμράν μαρτυρεί ότι τα κείμενα του Η. είναι από τα παλαιότερα της Παλαιάς Διαθήκης.

Επίσης αναφέρεται ότι είναι το πιο αρχαίο βιβλικό χειρόγραφο απ’ όσα υπάρχουν σήμερα, καθώς αριθμεί ηλικία 2.000 ετών. Η φιλολογική κριτική έχει εκφράσει κατά καιρούς αντιρρήσεις για τη γνησιότητα πολλών από τα κείμενα του Η., και ιδιαίτερα για το δεύτερο μέρος του βιβλίου, η συγγραφή του οποίου αποδίδεται σε συγγραφέα που έζησε κατά τη βαβυλώνια αιχμαλωσία ή και έπειτα από αυτήν. Ο συγγραφέας αυτός αναφέρεται ως Δευτεροησαΐας. Εκτός από αυτόν, από πολλούς μελετητές γίνεται λόγος και για την ύπαρξη Τριτοησαΐα. Επιχειρήματα της αμφισβήτησης αυτής θεωρούνται η διαφορετική κατάσταση των πραγμάτων που υποτίθεται ότι υπάρχει σε κάθε μέρος, η διαφορά γλώσσας και ύφους και η δήθεν διαφορά θρησκευτικών ιδεών. Το σπουδαιότερο όμως επιχείρημα που προβάλλει η παραδοσιακή ερμηνευτική των κειμένων –εναντίον της φιλελεύθερης φιλολογικής κριτικής– είναι ότι τα χειρόγραφα του Κουμράν έχουν απόλυτη συμφωνία με τα γνωστά κείμενα του Η., τα οποία χρησιμοποιούνται στις εκκλησίες ως λειτουργικά και κατηχητικά αναγνώσματα. Ένας άλλος λόγος που συνηγορεί υπέρ της ενότητας του βιβλίου είναι η μεγάλη μέχρι σήμερα απορία ποιος είναι και γιατί παρέμεινε άγνωστος ο Δευτεροησαΐας ή ο Τριτοησαΐας. Για τους λόγους αυτούς όχι μόνο η ορθόδοξη θεολογία αλλά σε μεγάλο μέρος και η Δυτ. Καθολική και αξιόλογη μερίδα της προτεσταντικής επιστήμης επιμένουν στην αποδοχή της παράδοσης για έναν και μόνο Η. ως συγγραφέα του μεγάλου βιβλίου.

Ο προφήτης Ησαΐας, όπως τον εικονίζει ο Γκιστάβ Ντορέ στην εικονογραφημένη έκδοση της Βίβλου, στην οποία έχει περιλάβει πολλά εμπνευσμένα από την Παλαιά Διαθήκη έργα του.

II

Όνομα αγίων της Ανατ. Ορθόδοξης Εκκλησίας.

1.Ιουδαίος προφήτης.Η μνήμη του τιμάται στις 9 Μαΐου. Βλ. λ. Ησαΐας (Βιβλικό πρόσωπο).

2. Η. ο μάρτυς. Κάηκε μέσα σε έναν ναό, την ώρα που προσευχόταν μαζί με άλλους, επί Γρατιανού (375-383). Η μνήμη του τιμάται στις 26 Μαρτίου.

3. Αρχιεπίσκοπος. Άγιος της Κυπριακής Εκκλησίας.

III

(1253-1334). Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως (1323-34). Καταγόταν από την Ήπειρο και μόναζε στο Άγιον Όρος, απ’ όπου επισκέφθηκε τυχαία την Κωνσταντινούπολη. Εκεί, επειδή χήρευε ο πατριαρχικός θρόνος, χειροτονήθηκε πατριάρχης σε πολύ προχωρημένη ηλικία (ήταν ήδη 70 ετών), με τη μεσολάβηση του αυτοκράτορα Ανδρόνικου B’ Παλαιολόγου. Ο H., στον εμφύλιο πόλεμο μεταξύ του Ανδρόνικου B’ και του εγγονού του Ανδρόνικου Γ’, πήρε το μέρος του τελευταίου. Για τον λόγο αυτό περιορίστηκε στη μονή των Μαγγάνων (1327), απ’ όπου ξαναγύρισε θριαμβευτικά στον θρόνο μετά την επικράτηση του Ανδρόνικου Γ’ (Μάιος 1328). Μετά τον θάνατό του (1334), τον διαδέχθηκε o Ιωάννης ΙΔ’ ο Απρηνός.

IV

(Δεσφίνα Παρνασσίδας 1778 – Χαλκομάτα Φωκίδας 1821). Αγωνιστής της Επανάστασης του 1821 και επίσκοπος Σαλώνων. Ήταν καλογεροπαίδι αρχικά στη μονή του Προδρόμου κοντά στο χωριό του και έπειτα διάκονος στη μονή του οσίου Λουκά της Βοιωτίας. Ο H. εγκαταστάθηκε τελικά στην Κωνσταντινούπολη, όπου το 1818 χειροτονήθηκε επίσκοπος Σαλώνων από τον πατριάρχη Γρηγόριο E’. Έχοντας μυηθεί ήδη στη Φιλική Εταιρεία, ο H. άρχισε να εργάζεται για την προπαρασκευή του Αγώνα, αμέσως μετά την εγκατάστασή του στην έδρα του. Έλαβε μέρος στην πολιορκία και στην άλωση της Λιβαδειάς (1 Απριλίου 1821) και συνεργάστηκε με τους οπλαρχηγούς Δυοβουνιώτη, Αθανάσιο Διάκο και Πανουργιά στην οργάνωση της αντίστασης κατά της στρατιάς του Oμέρ Βρυώνη, που έσπευδε να βοηθήσει τις τουρκικές φρουρές που πολιορκούνταν στην Πελοπόννησο. O H. ακολούθησε το σώμα του Πανουργιά, το οποίο όμως κατά τη μάχη της Χαλκομάτας (23 Απριλίου 1821) διαλύθηκε και αποδεκατίστηκε από τους Τούρκους· μεταξύ των νεκρών ήταν και ο H. Διάφορα ενθύμιά του, άμφια και άλλα προσωπικά του αντικείμενα φυλάσσονται μέχρι σήμερα στη μονή του οσίου Λουκά της Βοιωτίας.